چالش‌های رایج در مدیریت تغذیه مرحله‌ای و راه‌حل‌ها
تغذیه مرحله ای یکی از مهم ترین اصول در پرورش مرغ گوشتی است. این روش، با تقسیم بندی خوراک در دوره‌های مختلف رشد، سعی دارد نیازهای تغذیه ای جوجه ها را به صورت دقیق تری تأمین کند. اما در عمل، چالش‌های مدیریت تغذیه مرحله ای باعث می‌شود کارایی این روش کاهش یافته و زیان‌هایی جدی به فارم وارد شود. در این مقاله، به صورت کامل به بررسی این چالش‌ها، خطاهای رایج و راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت در فارم‌های مختلف می‌پردازیم.
تعریف تغذیه مرحله ای و ضرورت اجرای دقیق آن در پرورش مرغ گوشتی
تغذیه مرحله ای به معنای تنظیم نوع و ترکیب خوراک در مراحل مختلف رشد مرغ گوشتی است. دوره رشد این پرنده به سه فاز اصلی تقسیم می‌شود: دان استارتر (Starter)، دان پیش دان (Grower) و دان فینیشر (Finisher). هرکدام از این فازها نیازهای متفاوتی از نظر انرژی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌ها دارند.
در سیستم‌های پرورش طیور سنتی یا غیرمکانیزه، اغلب این تفاوت ها نادیده گرفته می‌شود. در حالی که در فارم‌های صنعتی، عدم دقت در زمان و ترکیب دان، منجر به کاهش ضریب تبدیل خوراک، افزایش تلفات و ناهمگونی در رشد گله می‌شود.
با توجه به اینکه جوجه‌ها در ۴۲ روز به وزن بازار می‌رسند، اجرای دقیق و حساب شده‌ی تعویض دان‌ها نقش تعیین کننده ای در موفقیت اقتصادی فارم دارد. نادیده گرفتن این موضوع، زمینه ساز بسیاری از چالش‌های تغذیه‌ای می‌شود.
مهم‌ترین خطاها و مشکلات در تعویض دان‌های استارتر، پیش‌دان و فینیشر
یکی از رایج ترین مشکلات، تعویض نامناسب دان استارتر به دان پیش دان و سپس به دان فینیشر است. این مشکل اغلب ناشی از:
- نداشتن برنامه دقیق تعویض خوراک
- بی توجهی به سن و وزن جوجه ها
- استفاده از خوراک‌هایی با ترکیب ناسازگار با مرحله رشد
- خطا در ذخیره سازی یا حمل ونقل خوراک‌ها که باعث کاهش کیفیت دان می‌شود
برای مثال، در برخی فارم‌ها، دان فینیشر زودتر از موعد مصرف می‌شود. این کار باعث می‌شود که جوجه‌ها در حالی که هنوز در مرحله رشد سریع هستند، دچار کمبود پروتئین شوند. یا بالعکس، استفاده بیش‌ازحد از دان استارتر در دوره‌های بالاتر، سبب افزایش هزینه خوراک بدون بهبود محسوس در عملکرد می‌شود.
چطور عدم هماهنگی تغذیه و رشد منجر به تلفات یا ناهماهنگی وزن می‌شود؟
یکی از پیامدهای مهم در مدیریت تغذیه اشتباه، بروز اختلاف رشد بین جوجه‌ها است. وقتی برخی از جوجه‌ها نسبت به بقیه بهتر خوراک دریافت کنند یا به خوراک جدید پاسخ بهتری بدهند، به مرور تفاوت وزنی چشمگیر ایجاد می‌شود.
این اختلاف، علاوه بر تأثیر منفی روی بازارپسندی گله، باعث:
- افزایش رقابت بین جوجه‌ها برای دستیابی به دان
- استرس گله و ایجاد رفتارهای تهاجمی
- بروز تلفات بیشتر در گروه ضعیف تر
- سختی در اعمال برنامه‌های واکسیناسیون یا دارویی
از طرفی، خوراندن دان ناسازگار با سن پرنده نیز باعث می‌شود که سیستم گوارشی جوجه‌ها دچار اختلال شده و نتواند به‌خوبی مواد مغذی را جذب کند. این مسئله خود عاملی برای بروز تلفات طیور است.
راهکارهای عملی برای بهبود مدیریت تغذیه مرحله‌ای در فارم‌های صنعتی و سنتی
در هر دو نوع فارم – چه سنتی و چه صنعتی – اجرای درست تغذیه مرحله ای نیاز به مدیریت دقیق دارد. در ادامه به برخی راهکارهای عملی و قابل اجرا اشاره می‌کنیم:
- استفاده از برنامه زمان بندی خوراک دهی بر اساس وزن و سن جوجه‌ها
- آموزش کارگران فارم برای شناسایی نشانه‌های عدم پذیرش خوراک جدید
- انتخاب فرمولاسیون مناسب متناسب با مرحله رشد جوجه
- کنترل کیفیت دان از لحاظ رطوبت، بافت، بو و درصد مواد مغذی
- بهره گیری از سیستم‌های خودکار توزیع دان در فارم‌های صنعتی
- تحلیل داده‌های روزانه رشد، مصرف دان و ضریب تبدیل برای تنظیم برنامه‌های بعدی
در فارم‌های سنتی، توجه به علائم رفتاری جوجه‌ها و استفاده از روش‌های ساده مثل تغییر تدریجی خوراک، می‌تواند در پذیرش بهتر دان جدید مؤثر باشد.
چالش ۱: زمان بندی نادرست تعویض دان و راه‌حل آن
اشتباه در زمان بندی تعویض دان‌ها رایج ترین خطا در فارم‌هاست. اغلب این کار یا با تأخیر انجام می‌شود یا زودتر از موعد مقرر. دلیل آن معمولاً نبود شاخص مشخص برای زمان تعویض است.
راه حل پیشنهادی: استفاده از شاخص وزن زنده جوجه‌ها به‌جای صرفاً سن. مثلاً اگر جوجه‌ها در روز ۱۲ به وزن ۴۵۰ گرم نرسیده‌اند، تعویض از دان استارتر به پیش دان نباید انجام شود.
چالش ۲: اختلاف رشد بین جوجه ها و تأثیر آن بر برنامه خوراک دهی
در گله‌هایی که اختلاف رشد چشمگیر وجود دارد، اجرای یک برنامه خوراک دهی واحد برای همه مناسب نیست. زیرا گروه‌های عقب مانده از رشد نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای خود را از خوراک عمومی تأمین کنند.
راه حل پیشنهادی: تقسیم گله به گروه‌های هم وزن و خوراک دهی جداگانه در چند روز ابتدایی تعویض دان. در فارم‌های بزرگ، استفاده از سالن یا بخش بندی‌های داخلی کمک کننده خواهد بود.
چالش ۳: عدم پذیرش خوراک جدید توسط گله
برخی گله‌ها در مواجهه با خوراک جدید دچار بی‌اشتهایی، استرس یا کاهش مصرف می‌شوند. این موضوع می‌تواند به طور مستقیم روی رشد و سلامت اثر منفی بگذارد.
راه‌حل پیشنهادی:
- انجام تعویض تدریجی (مثلاً ترکیب ۷۵٪ دان قبلی و ۲۵٪ دان جدید در روز اول)
- استفاده از افزودنی‌هایی مثل مولتی آنزیم یا طعم دهنده های خوراک برای پذیرش بهتر
- اطمینان از شکل، اندازه و بافت مناسب دان متناسب با سن جوجه
چالش ۴: خطای جیره نویسی و ناسازگاری ترکیب دان با سن جوجه
خطای جیره نویسی زمانی رخ می‌دهد که ترکیب خوراک با نیاز واقعی پرنده در آن مرحله رشد مطابقت نداشته باشد. مثلاً استفاده بیش ازحد از انرژی در دان استارتر یا کمبود اسیدآمینه در دان فینیشر.
راه‌حل پیشنهادی:
- مشاوره با متخصص تغذیه طیور در طراحی جیره ها
- استفاده از نرم افزارهای دقیق فرمولاسیون دان
- انجام آنالیز آزمایشگاهی خوراک برای اطمینان از وجود تمام مواد ضروری
